Mijn onderzoek is gemotiveerd door grote vragen (wat doen we met taal? wat doet taal met ons? waarom zijn talen zoals ze zijn?), maar neigt naar onderwerpen die ogenschijnlijk aan de grenzen van de taalwetenschap liggen — met als gevolg dat die grenzen zelf ter discussie komen.

Dat is te zien in verschillende onderzoekslijnen. De eerste richt zich op sociale interactie en universele patronen in de ongeschreven regels van de taal. Onze vondst van een universeel woord (‘hè?’) werd wereldnieuws, maar is slechts één onderdeel van een groter onderzoeksprogramma naar de relatie tussen taal en sociale interactie. Elk gesprek staat of valt met dit soort kleine woordjes, en we zijn nog maar net begonnen de consequenties ervan in kaart te brengen. Zie publicaties over sociale interactie.

Een andere onderzoekslijn kijkt naar iconiciteit, of hoe woorden en gebaren betekenis kunnen suggereren. Mijn werk op dit vlak laat zien waarom sommige woorden makkelijker te leren zijn dan andere, en hoe het werkt om ‘in geuren en kleuren’ te vertellen. Om dit uit te zoeken doe ik experimenten in Nederland en Japan, maar ook veldwerk in Ghana. Zie publicaties over iconiciteit.

Een derde onderzoekslijn is synesthesie, of hoe onze zintuigen met elkaar verweven zijn. In het Groot Nationaal Onderzoek vonden we dat iedereen, synestheet of niet, dezelfde verbanden legt tussen klinkers en kleuren (zo is “aa” vaak rood en “ie” lichter dan “oe”). Dat soort associaties zijn een soort contrastvloeistof waarmee we kunnen zien hoe spraak verwerkt wordt in het brein. Zie publicaties over synesthesie.

Verweven met deze onderwerpen is een focus op fundamentele wetenschap. Voor een beter begrip van taal en de mens zijn ook nieuwe methoden en theorieën nodig. Daarom probeer ik vaak nieuwe methoden uit, werk ik theoretische implicaties in detail uit, en werk ik volgens open science principes: ik probeer zo te werken dat anderen er op optimaal voort kunnen bouwen. Zie publicaties over theorie.

Publicaties

Veel van mijn werk verschijnt in internationale, Engelstalige vakbladen. Een volledige lijst is te vinden op mijn Engelstalige site. Soms schrijf ik ook over mijn onderzoek in het Nederlands. Een paar voorbeelden vind je hieronder.

van Leeuwen, T., & Dingemanse, M. (2022). Samenwerkende zintuigen. In S. Dekker & H. Kause (Eds.), Wetenschappelijke doorbraken de klas in! (pp. 85–116). Nijmegen: Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit. PDF
Dingemanse, M. (2021). De tjoerie en het Schengengebied van de taal. Retrieved from Stemmen van Afrika website: https://stemmenvanafrika.nl/de-tjoerie-en-het-schengengebied-van-de-taal/
Dingemanse, M. (2020). Groeten in geuren en kleuren. Retrieved from Stemmen van Afrika website: https://stemmenvanafrika.nl/groeten-in-geuren-en-kleuren/
Dingemanse, M. (2015, November 23). Emoji’s: waarom we taal en schrift niet moeten verwarren. Retrieved from Neerlandistiek website: https://www.neerlandistiek.nl/2015/11/emojis-waarom-we-taal-en-schrift-niet-moeten-verwarren/ PDF
Dingemanse, M., & van Leeuwen, T. M. (2015). Taal als samenspel van de zintuigen. Onze Taal, 12, 344–345. PDF
Dingemanse, M. (2014). Welk woord is in elke taal hetzelfde? In S. Deurloo (Ed.), Waarom drinken we zoveel koffie? 101 slimme vragen (pp. 159–161). Amsterdam: Kennislink. PDF
Dingemanse, M. (2014). Wie zijn de Kalenjin en waarom heten ze allemaal “Kip”? Retrieved from Stemmen van Afrika website: https://stemmenvanafrika.nl/wie-zijn-de-kalenjin-en-waarom-heten-ze-allemaal-kip/
Dingemanse, M., & Enfield, N. J. (2014). Ongeschreven regels van de taal. EOS Psyche & Brein, 6, 6–11. PDF
Dingemanse, M. (2013, July 1). Hollandse handelsgeest in Ghana. Reformatorisch Dagblad. PDF PDF
Dingemanse, M. (2013). Toontalen en fluitsignalen. Retrieved from Stemmen van Afrika website: https://stemmenvanafrika.nl/toontalen-en-fluitsignalen/
Dingemanse, M. (2012). Kleurt taal je wereldbeeld? Over de relatie tussen taal en denken. In M. Boogaard & M. Jansen (Eds.), Taalcanon (pp. 209–211). Amsterdam: Meulenhoff.

De Taalcanon heeft van mijn hoofdstuk over “Kleurt taal je wereldbeeld?” ook een animatiefilmpje gemaakt:

Taalcanon: Kleurt taal je wereldbeeld?

Prijzen en nominaties

Onderzoek van mij en mijn teams is bekroond met verschillende prijzen. Daar ben ik blij mee omdat dit erkenning is voor de soms eigenaardige invalshoeken van ons werk. Tegelijk neem ik het met een korrel zout, want prijzen zijn ook onderhevig aan Mattheüs-effecten.

  • LOT Populariseringsprijs 2024 voor Stemmen van Afrika, ons veelzijdige publiekscommunicatieproject over de taaldiversiteit van Afrika en de Caraïben (2024)
  • CLS Outstanding Research Award voor ons artikel From text to talk, een onderzoeksprogramma met “a major scholarly impact on the field” (2023)
  • Young Scientist Award in Humanities (KNAW & Heineken Foundation) voor “outstanding work that sets an example for young scientists” (2020)
  • Radboud Science Award voor wetenschappelijke doorbraken, met Tessa van Leeuwen (2020)
  • Ig Nobel prize (“for research that first makes you laugh, then think”), voor onze ontdekking dat ‘Hè?’ waarschijnlijk een universeel woord is (2015)
  • Otto Hahn Medal van de Max Planck Gesellschaft “for outstanding scientific achievements” (2013)
  • AVT/Anéla Dissertatieprijs voor het beste taalkundige proefschrift (2012)

Aan prijzen gaan altijd nominaties vooraf. Soms word je het nu eenmaal net niet. Hier deel ik een aantal prijzen waarvoor ik door sponsors en werkgevers genomineerd werd. Overigens maakt dit ook zichtbaar hoe prijzen een vorm van privilege zijn: je moet maar net de steun hebben van mensen en organisaties die de moeite willen doen van een voordracht.

  • Nominatie Mercator Sapiens Award KHMW (door CvB Radboud Universiteit) (2023)
  • Nominatie De Jonge Akademie (door CvB Radboud Universiteit) (2019)
  • Nominatie KNAW Early Career Award (door Pieter Muysken) (2019)
  • Nominatie KNAW Ammodo Award (door Pieter Muysken, Anne Cutler, Maarten Mous) (2018)
  • Nominatie De Jonge Akademie (2018) (proces afgebroken vanwege ziekte in de familie)
  • Nominatie New Scientist Wetenschapstalent 2017 (top 25 junior wetenschapstalenten in NL)
  • Eervolle vermelding LOT-popularisingsprijs voor fotocompetitie en tentoonstelling Taal in Beeld (2014)

Zelf probeer ik mijn privilege in te zetten door op mijn beurt allerlei mensen voor te dragen die volgens mij prijzen verdienen. Of ze dat openbaar willen maken is natuurlijk aan hen, maar één van de prijzen waar de nominaties én winnaars openbaar zijn is de Radboud Jonge Akademie Erkent en Waardeert-prijs.

Meer details over mijn onderzoek zijn te vinden in mijn CV.